خبرگزاری حوزه،/ شیوه و روش زندگی هر اجتماعی بر اساس یک سری روابط و ضوابطی است که از آن تعبیر به life style می شود. برخی کشورها دارای تمدنی چندین هزار ساله اند و برخی دیگر از عقبه کمتری برخوردار هستند. شیوه زندگی مردم یک اجتماع و قدمت یک تمدن ارتباطی مستقیم با یکدیگر دارند. تمدن اسلامی نیز قدمتی بسیار دارد که پی بردن به روش زندگی این تمدن سهم بسزائی در شناخت مردم این مرز و بوم خواهد داشت. قابل توجه تر از شیوه تمدنی مردم، دقت و توجه به روش های زندگی تمدن سازان آن یعنی علما و دانشمندان می باشد. حوزه های علمیه مهد علوم گوناگونی بوده است که از زمان ورود اسلام به ایران تا به حال عهده دار تغذیه علمی و معنوی این مرز و بوم به شمار می آمده است و منشأ بسیاری از حرکت ها و جریان ها نیز محسوب می شود و به همین دلیل تأثیرپذیری جامعه از این قشر بیشتر صورت پذیرفته است.
جامعه ها میراث دار تمدن ها و فرهنگ های ما قبل خود هستند. هر چه گزارهای این جوامع متأثر از تمدن جوامع پیشین باشد نشان از زنده ماندن آن تمدن خواهد بود، به تعبیر دیگر هر تمدن یک سری گزاره ها و وابستگی ها در جامعه خود به ارث می گذارد که هرچه بیشتر این گزاره ها حفظ شوند و مردم آن جامعه بیشتر به سنت های پیشینیان باشند آن تمدن ماندگاری بیشتری خواهد داشت که از این گزاره ها به تمدن داده یا داده های تمدنی تعبیر می شود. به طور مثال تمدنی که امروزه جهان را تحت تأثیر خود قرار داده است تمدن غرب است که دارای داده های گوناگونی است. یکی از این داده ها سینما است. تمدن عظیم ایران اسلامی سرشار تمدن داده ها بوده که امروزه از بسیاری از آنها خبری نیست و عده ای نیز هنوز پا بر جا می باشند.
کسی نمی تواند نقش حساس حوزه ها را در این تمدن نادیده بگیرد و به جرأت می توان گفت که: حوزه ها، تمدن سازان عظیم ایرانی اسلامی بوده اند و توانستند تمدنی عظیم را به وجود آورند . امروزه وظیفه حوزه ها پاسداری و محافظت از تمدن عظیم پیشین و پالایش آنها و ایجاد داده های تمدنی جدید است .
مقام معظم رهبری خطاب به دانشجویان و دانش آموزان سه انتظار خود را از جوانان ابراز داشتند که برآیند آن همان تمدن سازی ایرانی اسلامی خواهد بود ایشان فرمودند : «اما دانشجوی موفّق، به حیث دانشجویی، این است: باید خوب درس بخواند، به اخلاق و تهذیب نفس بپردازد، ورزش هم بکند. شما باید علم را دوست بدارید، ارزش بدانید، آن را برای خدا و با نیّت خالص دنبال کنید. ضمناً عزیزان من! باید به تهذیب نفس بپردازید و بنیانهای اخلاقی را در خودتان تقویت کنید»(1).
اگر قرار بر تولید علم باشد، بی شک حوزه ها سهم بسزائی در کشیدن این بار بر دوش خواهند داشت و بایستی نظامی را برای زندگی طلبگی تعریف نمود که قابلیت تمدن سازی را داشته باشد. طلاب جوانی که سرمایه انسانی حوزه ها هستند بایستی مد نظر قرار گیرند و برای آنها برنامه ریزی کرد. امروزه حوزه ها هم به این مثلث نیاز دارند و می توان گفت که شکوفایی حوزه ها به این سه عامل وابسته است . اگر بخواهیم سیستم عاملی را برای زندگی یک طلبه تعریف کنیم، اینگونه می توان گفت که: سیستم عامل طلبگی عبارت است از درس خواندن ، تهذیب نفس و ورزش . این سه عامل، سیستمی را تشکیل می دهند که تمام جوانب علمی روحی و جسمی شخص را پاسخ گو است. بدیهی است که نقص در هر یک از این اجزاء کم کارآمدی کل این سیستم را پی خواهد داشت.
لزوم این سیستم عامل برای یک طلبه علاوه بر آیات و اخبار یک وجوب عقلی است و کسی که کمترین دقتی داشته باشد حکم به وجوب این سیستم برای طلاب حوزه ها خواهد کرد و به این نکته اقرار خواهد کرد که ظهور و بروز این سیستم در میان طلاب انقلاب علمی و معنوی بزرگی را در پی خواهد داشت . با یک نظر اجمالی در می یابیم که تهذیب نفس با کمک علم است که می تواند مفید به حال شخص و اجتماع واقع گردد. این واقعیّت را نمی توان انکار کرد که علم، یکی از عوامل زمینه ساز اخلاق است و به همین دلیل افرادی که گرفتار جهل و جاهلیّت هستند آلودگی بیشتر دارند و عالمان آگاه که دارای معارف الهی هستند آلودگی کمتری دارند هر چند هر یک از این دو نیز استثناهایی دارند! علم تنها نیز راهگشای ما نخواهد بود و آن خواهیم شد که امروز در غرب رخ داده است . پس علم با معنویت و تهذیب دو بالند که انسان را به منزلگه خواهند رسانید.
با نگاهی به تاریخ حوزه ها در می یابیم که تهذیب نفس، اصلی مسلم در حوزه ها بوده و هست. مقام معظم رهبری به مطالبه از این واقعیت پرداخته می فرمایند: « مسئله تهذیب اخلاق، مسئله ساده زیستی ، مسئله اعراض از زخارف دنیا را بایستی در حوزه ها جدی گرفت»(2). «من از بزرگان حوزه خواهش می کنم، درس اخلاق و تهذیب را برای جوانان مستعد، روشن و نورانی - که در این حوزه فراوان هستند - جدّی بگیرند»(3).
از سوی دیگر وظیفه طلاب هم علم اندوزی است . تقویت کننده این دو مسئله ورزش است و ورزش کمک رسان این دو بال است . به عبارت دیگر تقویت و تربیت جسم برای انسان از نظر اسلام هدف نیست؛ مطلوب هست ولی نه به عنوان هدف بلکه به عنوان وسیله و شرط یعنی انسانی که جسم سالم و قوی نداشته باشد روح سالمی هم نخواهد داشت.
شاید بتوان گفت برآیند تحصیل ، تهذیب و ورزش کلمه ای است به نام نشاط. واژه ای که امروز در بین طلاب مهجور واقع شده است و این کلمه معادل لهو و لعب دانسته شده است. اگر می خواهیم بقاء حوزه ها را شاهد باشیم بایستی نشاط در هر سه عرصه علمی، روحی و جسمی بین طلاب رواج پیدا کند. نشاط تحصیلی در میان طلاب بسیار کمیاب شده است. حوزه ها به معنای تمام کلمه محتاج نشاط در تحصیل اند و متأسفانه فضای خمود و سستی، طولانی بودن مدت تحصیل، کم کاربردی بودن کتب، عدم پرداختن به اصل پژوهش و تحقیق، بی انگیزه بودن طلاب در مواجهه با مسائل عینی و ملموس و ... بر روح حوزه سنگینی می کند و مانع نشاط علمی طلاب شده است.
ورزش نیز مورد غفلت طلاب و برنامه ریزان واقع شده است و هنوز ما نمی دانیم که ورزش از بهترین و پر فایده ترین اسباب و وسایل تأمین کننده نیازهای ماست و ورزش برای رشد و بالندگی، ایجاد توانائی و نیروها، گسترش مهارت در زندگی، تقویت روحیه کار و تحصیل و تأمین نیازهای غریزی و بهداشت روانی، پرورش روح، ایجاد هماهنگی بین قوای جسمانی و روانی، دست یابی به استقامت بدنی، شهامت و آمادگی بهتر برای رویارویی با شدائد و سختی های زندگی و ... و در یک جمله لازمه یک زندگی مطلوب و توأم با نشاط و تندرستی است.
ورزش در تربیت اخلاقی نیز از دو جهت نقش مهمی را ایفا می کند: نخست سلامت جسمانی و نشاطی که در اثر ورزش پدید می آید، زمینه ساز سلامت روحی و روانی و نیز شکوفایی فضایل اخلاقی است و در فرهنگ ما نیرومندی و جوانمردی، هماره دوشادوش هم بوده اند. دوم از جهت انصراف توجه در نیازها، امیال و شهوات است.
مسئله تهذیب نفس را می توان پاشنه آشیل حوزه دانست، که امروز از تحصیل و ورزش مهجورتر واقع شده است تهذیب نفس یکی از دغدغه های اساسی طلاب و بزرگان است که توجه بسیاری را در میان طلاب و برنامه ریزان طلب می کند. بایستی اولین انتظار را از خودمان داشته باشیم و از خودمان بپرسیم که چقدر در برنامه ریزی خود اخلاق را جا داده ایم و چقدر دغدغه تهذیب نفس داریم. بیاییم اخلاق را سازمانی نکنیم، بیاییم تمام تقصیرها را به گردن مراکز مدیریتی نیاندازیم و کمی هم خود را شریک بدانیم.
همان طور که تعقل برای روشن شدن فکر واندیشه، تقوا و تزکیه نفس برای تقویت اخلاق است ورزش نیز برای تقویت نیروهای جسمانی است و این میسور نمی شود مگر در سیستمی متعادل. بسیار مشاهده کرده ایم که طلبه ها از این سیستم عامل به درستی استفاده ننموده و بهره ای ناقص و عقیمی عایدشان شده است. هستند کسانی که تمام همت خود را بر تحصیل گذاشته اند و از دو ضلع دیگر باز مانده اند و دیده ایم طلبه هایی را که فقط بدنبال مسائل اخلاقی رفته اند و از تحصیل و ورزش باز مانده اند. ورزش هم سرنوشتی مشابه این دو دارد. غفلت از جنبه اعتدال بین این سیستم بعضاً خطراتی جبران ناپذیری را به همراه دارد و این حد وسط و اعتدال که ضامن سلامتی این سیستم خواهد بود. مجموعه دین به گونه ای است که مردمان از هر گونه افراط و تفریطی به دور باشند و عقل هم امر به اعتدال می کنند به گونه ای که خداوند است اسلام را امت متعادل معرفی می کند جهت گیری قرآن نیز به گونه ای است که انسانی را تربیت کند که در همه ابعاد جسمانی عقلانی و روانی دارای تعادل باشد . لقمان حکیم خطاب به فرزندش می فرماید: «واقصد فی مشیک» انسان عاقل انسانی متعادل است و از مرز افراط و تفریط خارج نمی شود «لاتری الجاهل الامفرط او مفرّطا»(4) و یا «من ارادالسلامه فعلیه بالقصد»(5). عدم تعادل بزرگترین آسیب و تهدید این سیستم می باشد که دقت و هوشیاری طلاب را در استفاده از این سیستم می طلبد.
ساختن تمدن جدید در برابر تمدن کنونی میسور نیست مگر با استفاده از تمدن داده ای اسلامی و شرط لازم این تمدن جدید پرورش طلابی است از حیث شخصیتی، انسان هایی شاداب و با طراوت باشند. تمدن سازانی است که طلاب و دانشحویان را شامل می شود. پرورش طلاب بایستی در یک سیستم و نظام همانگ صورت پذیرد که ما آن را سیستم عامل طلبگی نامیدیم. سیستمی که متشکل از سه فاکتوری است که مقام معظم رهبری بیان داشته اند تحصیل، تهذیب ، ورزش.برنامه ریزی نقش اساسی در این سیستم خواهد داشت که بایستی هم از سوی طلاب جدی تلقی شود و هم از سوی مراکز مدیریتی دنبال گردد بازده این سیستم نشاط می باشد که ضامن بقای حوزه ها خواهد بود. البته نباید از آسیب هایی که فرا روی این سیستم قرار دارد نیز غافل بود مهم ترین این آسیب ها خروج از حد اعتدال است که خسارت جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت. البته بایستی زیر ساخت های این سیستم نیز سنجیده شود.
پدید آورنده : محمدرضا نظری
پی نوشت ها:
1. بیانات مقام معظم رهبری مورخه 22/2/77.
2. بیانات مقام معظم رهبری در آغاز درس خارج فقه مورخه31/6/70.
3. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار روحانیون و طلاب ایرانی و خارجی در صحن فیضیه 16/9/1374.
4. نهج البلاغه حکمت 70.
5. شرح غررالحکم ج 5 صفحه 166.
پگاه حوزه، 9 بهمن 1387،شماره 57، صفحه 38
